Archimedes
w Syrakuzach. Pochodził z rodziny o tradycjach naukowych. Ojciec jego był
astronomem. Początkowe nauki pobierał u swego ojca Fidiasza. Przez pewien czas
studiował również w słynnej już wtedy Aleksandrii. Tam zetknął się z wybitnymi
uczonymi, z którymi przez całe życie utrzymywał ożywione stosunki. Do nich należał
także ówczesny kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej, Eratostenes. Przypuszcza się
- przynajmniej tak uważa kilku historyków nauki - iż Archimedes współdziałał z
Eratostenesem przy obliczaniu długości obwodu kuli ziemskiej
Część jego dzieł zachowała się. Wiadomo również, że Heraklidos napisał jego
biografię, która jednak zaginęła. Dzieła tego uczonego były mniej rozpowszechnione
niż "Elementy" Euklidesa - przede wszystkim z powodu trudniejszej treści i małej
przystępności wykładu. Dzieła jego są nadzwyczaj trudne; pisał stylem oszczędnym,
opuszczał łatwe w swoim mniemaniu ogniwa, liczył zapewne na naukową dojrzałość
czytelnika. Ci, którzy jak np. Plutarch wychwalali jasność wykładu Archimedesa,
widocznie żadnej jego książki nie mieli w ręku, natomiast dużej miary matematyk
francuski Franciszek Viète przyznawał, że nie wszystko rozumiał. Mimo to
wywarł Archimedes ogromny wpływ na rozwój matematyki. Tłumaczyli go gorliwie i
komentowali Arabowie, później uczeni zachodnioeuropejscy.
Archimedes jest autorem szeregu niezwykle głębokich i oryginalnych prac z
dziedziny matematyki i tym różni się od Euklidesa, który zasłynął raczej jako
systematyk przed nim stworzonej wiedzy. Prace Archimedesa dotyczą obliczania
objętości pól figur, ograniczonych krzywymi i objętości brył, ograniczonych
dowolnymi powierzchniami, czym wsławił się jako prekursor rachunku całkowego,
powstałego w dwa tysiące lat później dzięki takim geniuszom jak Leibniz i Newton.
Archimedes uważał za najważniejsze swoje odkrycie podobno dowód, że stosunek
objętości kuli do objętości opisanego na niej walca wyraża się stosunkiem liczb 2:
3, i prosił przyjaciół o umieszczenie tego na nagrobku. Uzyskał najlepsze z
dotychczasowych wyniki związane z tradycyjnym problemem kwadratury koła:
Pole powierzchni koła jest równe polu trójkąta prostokątnego o przyprostokątnych
równych obwodowi i promieniowi koła.
Pole koła ma się do pola opisanego na nim kwadratu jak 11:14.
Stosunek obwodu koła do jego średnicy jest zawarty między
liczbami 310/71 i 310/70.
Wymienione zagadnienia stanowią tylko drobną część twórczości Archimedesa. Na
podstawie zachowanych licznych informacji biograficznych, których ścisłość jest
jednak wątpliwa, można wyobrazić sobie pogląd o Archimedesie jako o człowieku i
uczonym. W ich świetle przypomina on poniekąd przysłowiowego "roztargnionego
profesora". Legenda głosi, że znalazł sposób ustalenia zawartości złota w koronie
króla Syrakuz Herona w czasie kąpieli, gdy zauważył, że woda zaczęła wyciekać, gdy
wszedł do wanny. Wówczas nago pobiegł do domu z okrzykiem: eureka - znalazłem.
Przypisywane mu zdanie: "dajcie mi punkt oparcia, a poruszę ziemię" - wiąże się
zapewne ze zdarzeniem, gdy na polecenie króla zbudowana została wspaniała łódź, a
robotnicy nie mogli jej spuścić na wodę. Pomógł w tym Archimedes i przy pomocy
sporządzonego systemu bloków jeden człowiek, mianowicie sam król, uporał się z tą
pracą.
Plutarch wysławia Archimedesa za jego udział w obronie rodzinnych Syrakuz przed
Rzymianami. Przy pomocy zaprojektowanych przez uczonego katapult oblegani razili
wrogów wielkimi głazami i ołowiem, a przy pomocy żurawi unosili i zatapiali wrogie
okręty. Te i podobne podania zdają się świadczyć o zerwaniu z platońską tradycją
pełnej izolacji nauki od praktyki, chociaż nie zachowała się, a może nie powstała
żadna Archimedesowska praca z zakresu zastosowań matematyki.
Zginął w 212 r. p.n.e. z rąk rzymskiego żołdaka po upadku miasta, w czasie pracy
naukowej. Podobno w ostatnich słowach prosił swego zabójcę, by nie niszczył
rysunku, nad którym rozmyślał. W blisko sto lat później Cyceron odnalazł jego grób,
który poznał po wyrytej na nagrobku kuli z opisanym na niej walcem.